Leonel Muñoz
|
Leonel Muñoz (Jemeishi cha San Rafael Majaana, Suuria, Wenesueela, saa'u piama shikii aipirüamüin (26) nüka'iya kashikai Nouyempüre no'u chi juyakai 1965).
Nukua'ipamaajatü[anaataa | anaatawaa suurala]
Nia wane añü, palaajewai sulu'u wayuunaiki, niakai a'yataashi sünain akumajaa ayaakuwa sulu'u mmakat Suuria otta müsia eepünaale nu'unuin, naashin niakai sünain tü ayaakuwaakat eesü süpüla ni'iyatüin nakuwa'ipa na kusina, wayuu je na alijuna kojütkana akuwa'ipa yaa Wenesueela, aka jamüin shia tü süpalain wakuwa'ipa.
Niakai palajana ekirajaashi sulu'u wanee laa eere mainmain pootshi, eere nukümajüin tü palajatkalüirua ayaakuwaa, süchikijee o'unushi sulu'u tü Ekirajaalee Mülo'usükat sünain aainjaa Ayaakuwaa Neptalí Rincón. Mapan ekerotüshi sulu'u tü Ekirajaaleekat Cecilio Acosta cha Marakaaya. Nnojotsü naja'ttirüin tü nikirajawaakat anain sulu'u ¨Celicio Acosta¨ sutuma wane kasachiki alatakat nümüin.
Wanaa sümaa tepichin nia, jülüjasü naa'in waneepia tü aainjaakat ayaakuwaa, süka shiain kee'ireein naa'in nukuwa'ipain, je sutuma nüchecherüin naa'in sünain tü kee'ireekat naa'in, o'unushi ne'e süka nukuwa'ipa süchikijee nülatirüin po'oloo mekiisalümüin (18) juya nuuyase, nüntaka'a marakaayamüin sümaa tü naa'inkat süpüla nüsa'wajüin tü jülüjakat naa'in. Tü naa'inrakat nüntapa jia tü ayaakuwaakat süka pootshii je müsia ipa, ejeerajüshi ayaakuwaa je müsia seraamika sulu'u tü Ekirajaaleekat sünain aainjaa Ayaakuwaa Neptalí Rincón. Mapan ekerotüshi jünain a'yatawaa jüpüla anaatira tü korolo ayakuwaamaajatkat sulu'u tü laülaasükat saa'u akuwa'ipa Suuria (alijunaikirü: Secretaria de la Cultura del Zulia), sajapülükat naa La'ulaasükat saa'u Suuria (alijunaikirü: Gobernación del Zulia).
Saa'u tü juyakat 1995, namaa wane wayuu yaleje'awalii Suuria otta wanee cheje'ewalii Wajiira, Kolompia nakumajüin sukuwa'ipa tü süpülajana nakümainkat na Jiyaakuwa kusinakana (Fundain) yalajatü Boulevard Santa Lusia cha Marakaaya, jünain tü ma'aka nia niakai laülaashikai palajana sünain tü Fundain münakat. Saa'u tü juyakat 1995 e'iyatünüsü palajana nakümainkat na eekana sulu'u tü süpülajana nakümainkat naa Jiyaakuwa Kusinakana münakat ¨Nanüiki naa kusina kariiweeje'ewaliikana¨. Süchikijee tia o'ulaashi suulia ekirajawaa sulu'u tü Ekirajaaleekat Katolika Cecilio Acosta. Mapan saa'u tü ka'ikat piama shikii apünüinmüin (23) nüka'iya kashikai julio saa'u tü juyakat 1995 o'unüshi niakai Kalawoosomüin, cha'aya sulu'u tü mmakat Waariko namaa nüpüshi akumajüliikana ayaakuwaa süpüla ni'itain tü niyaakuwakat chi laülaashikai Rapayet Urdaneta, nukümajüin niakai namüin na alijunakana cha Kalawooso ejeechire nia namaa naa waneeirua, otta müsia wopulu'u ouktataaicheje'e jünain wanee kasachiki eere ouktüin po'oloosü alijuna nümajaatü. Süchikijee tü alatakat nümüin a'wanajaasü tü nukuwa'ipakat süka shi'yotoonüin wanee nüsa'a.
Süchikijee tia alatakat, ale'ejüshi nüchikua'a Marakaayamüin je ekerotshi nüchikua'a sulu'u tü La'ülaasükat saa'u Akuwa'ipaa saa'u Suuria süpüla ekirajawaa sulu'u tü Ekirajaleekat Neptalí Rincón¨. Mapa ajuitüshi sutuma nütkaain sümaa nülaamain süka nnojolin nüwalaajüneein sutuma tü nüsa'akat, "nnojoishi anain nia süpüla a'yatawaa" münüshi. Sutuma müin nia, ajuittüshi jee a'yataashi nümüiwa'a nipialu'u sümaa akumajawaakat.
Tü palajatkat nükumajüin mülo'usukata ayaakuwa jia tü ¨EPIUUSHAJAASHI KA'IKAI. alijunaiki: Oscurecimiento Total del Sol¨ achuntunakat natüma naa laülaashikana saa'u akuwa'ipaa saa'u Suuria süpüla nnojolüin motüin naa'in tü ka'i eere nipiuujain ka'ikai no'u 26 nüka'iya febrero saa'u tü juyakat 1998, süka ja'yashaanain eepünaa Karouya jee müsia wajiirapünaa otta uuchimüin saa'u Marakaaya. Joolu'u niakai kepiashi Marakaaya cha Santa Rosa Mmajeejatkat, Kokiwakooa uuchimüin saa'u Marakaaya.
Sukua'ipa tü nukumajakat[anaataa | anaatawaa suurala]
Tü kee'ireekat naa'in Leonel Muñoz shia e'iyataa tü nukumajakat otta müsia aküjaa tü eekalü sulu'u nikii, e'iyataa tü ni'yataainkat sümüin wayuu achekakat; süpüla niyaawatüinjatüin akumajuushi süka ejeerajaa je müsia akumajaa süpüla süchikijee aainja tü ayaakuwaakat süka pootshi otta müsia ipa, sotüsü naa'in supushua'a tü nikirajaakat anain, süka jamüin naashin, cho'ujaasü süpüla wanaawainjatüin sümaa nütüjain sukuwa'ipa tü nükumainkat. Tü nükumainkat wanaa sümaa tü nünüikikat sulu'u tü ayaakuwaakat waraittüsü waneepia, a'anamüinsü, aliikajaasü weinshi sulu'u tü anaa akuwa'ipa, tü ma'akat naashin shia sutuma apünüin(3) suurala tü ni'yataainkat sümaa tü akümajaawaakat, eere naapain tü kee'ireekat naa'in süpüla ni'iyatüinjatüin kettaapa, tü apünüinsükat suurala tü nukumainkat shia naashin;
- Nakumainkat na kusinakana namaiwa,
- Aseyuukana, Nanoujakat anain sümaa tü kapülainkat natuma,
- Rewolüsion je alu'watawaa amüiwawaa (independencia) Woliwariiana.
Süpüla mülo'u nükuwa'ipa sünain tü a'yatawaakat süka akumajawaa ayaakuwaa, niakai ni'raajüin ma'in tü sünüikikat akümalaa ayaakuwaa otta müsia mainma sukuwa'ipainjatkat ayaakuwaa, müinka ayaakuwaakat ayatemaakat sümaa shimüinsükat kasa eere aapaanüin sukuwa'ipa, ayaakuwaka mulo'u saa'u ipa, eere nükumajüin tü nachuntakat naa awalaajüinjanakana nümüin; niakai ni'itain sünülia mayaa:
- Wayuukana tamüin: shia ayaakuwaakat akumajünakat süka ipa je müsia pootshi eekat natüma naa wayuu jieyuukana,
- Shiyaakuwa o'upünawaa saa'u ipa: shia shiyaakuwa no'upünaa naa alijuna kojutkana ma'in sümüin sukuwa'ipa Mmakat Woliwariianat Wenesueelajejatü, akümajüshi saa'u ipa, pootshi otta sünain kachueera.
- E'irukuu ajuitüshi mmalu'ujee: shia nukumainkat süka ipa, pootshi otta müsia kachueera, eesü jo'uuchonle otta mülo'ule ma'in, sünain ma'akaa müsü saa'in sujüittüin mmalu'ujee tü niakuwajeekat anainje, eesü naainjüin jünain jüralo'u miichi, menapünaa, eere anain süpüla.
- Mülo'usükat ma'in ayaakuwaa alijunapiapa'a: shia akumajünakat alijunapiapa'a eesü mülo'uin shia otta jo'uuchon, süpüla tü ma'akat cho'ujaasü saainjünüin kasa süpüla achajawaa sukuwa'ipa müinka eere sukumajünüinjatüin, jameerü mmakat je müsia jalamüinjatüin e'itanüin su'upünaa.
Eere ni'iyatüin ayaakuwakat nümüiwa'a[anaataa | anaatawaa suurala]
- 1990 - Vivencias Guajiras (wayuunaikirü : kamajüna wayuuirüa). Jipiapa'a Ayaakuwaakat, ¨La Merced¨, Marakaaya, Suuria.
- 1990 - Entre el Barro y el Fuego (wayuunaikirü : Pasanain sünain tü pootshikat otta müsia tü sikikat). Shipiapa'a Ayaakuaakat ¨Julio Arrega¨, Marakaaya.
- 2011 - Aborígenes del Alba. Deidades y Revolución (wayuunaikirü : Kusinakana maalipünaa. Aseyuu je rewolusion). Shipiapa'a kusu süpüla ayaakuwaa, Marakaaya, Suuria.
Karalo'utakana[anaataa | anaatawaa suurala]
- Sünüiki tü kusinakat Suuria (alijunaiki: Juramento de la India Zulia)
- Nüküjala wane masa'asai otta nüshe'ejia süka nüsa'a (alijunaikirü: Anécdotas de un mocho y sus patadas voladoras