Coordinates: 11°32′39″N 72°54′25″W / 11.5442°N 72.9069°W / 11.5442; -72.9069

Süchiimma

Tü Wikipeetia
Ir a la navegación Ir a la búsqueda
Infotaula de geografia físicaSüchiimma
Imagen (es)
Sukuwa'ipaDistrito de Colombia (es) Traducir, alijunapiapa'a sulu'u Kolompia, municipio de Colombia (es) Traducir otta gran ciudad (es) Traducir Edit the value on Wikidata
Jalapünaasü yaa
Ayaawatia sünülia tü mmapa'akalüDepartamento Wajiira, Kolompia Edit the value on Wikidata
Edit the value on Wikidata Mapa
 11°32′39″N 72°54′25″W / 11.5442°N 72.9069°W / 11.5442; -72.9069
Dades i xifres
Altitud5 m Edit the value on Wikidata
Superficie (es) Traducir5020 km² Edit the value on Wikidata
Actividad (es) Traducir
Creació1547 Edit the value on Wikidata
Fundador (es) TraducirNicolás Federmann (es) Traducir Edit the value on Wikidata

Walekerü shiyaawatiaalcaldiaderiohacha.gov.co Edit the value on Wikidata
Palaa Kaliibe apa'a Süchiimma.
Süchiki Süchimma

Süchiimma (alijunaiki: Riohacha) shia wane pueulo miyo'u sulu'usü tü mma miyo'usükat Kolompia shia sikiisüka tü mmakat Wajiira, sotpa'asü tü palaakat. Tü sunüliakat süka wayuunaiki shia Süchiimma, süka piamain tü pütchi sulu'ukat, süchi otta mma. Süka alijunaiki, "Tierra del Río" malu'ut. Pejesü sünain Rainkeriia tü süchi alatakat pasanainpünaa sünain tü mmakat Wajiira. Alüsaa joolu'u saashin DANE eesü 307.999 (2020)[1]. Sümaa süchiimma eesü po'loo ja'ralimüin (15) korejimienta otta müsia mekiisatsü (8) "resguado" sümakat alijuna.

Sukuwa'ipamaajatü[anaataa | anaatawaa suurala]

Alijunapiapa'a Süchiimma

Antünüsü anain süpüla 781 km palaaje sünain Samaatüipa'a otta süpüla 170 km wüinaa sünain Santa Marta. Süchiimma jia wane alijunapiapa'a eere outkajain sukuwaitpaa wajiiraka otta müsia eere alüwatanüin pütchii namüin na waneeirü alijunapiapa'a müinka jain Maiko'u . Kakaliatpa suuyase kajamüin ekerajünüsü sukuwaitpaa saa'u juyaka 1545. Saa'u juya 1596 chii alijunakai koruarai inküleeshi Francis Drake atkashi saa'u Süchiimma. Sünain siküla XVII tü palaaka ekerotsü sünainmüin Süchiimma, kaliosü mmakat sütüma wuinka, supüla juyakat 1820 na atkashikana saa'u sukuwaitpaa mmakat Kolompia süchikejee atkawaka saa'u laaka Salá, naajüin tü alijunapiapa'aka sülia nüntüin na waneeirü siia kepiain sulu'u, sütüma tia münüsü natuma naa alijunakana "La fénix del caribe". Chaa sumaiwa kepiashi nee sulu'u na eneales, guanebucanes, wiwas jee na wayuukanairü; na piamashika achiirua na'ayülia kepiachi sulü'ü noumain Wajiira. Supülapüna nantüin na alijunaka sulu'u Süchiimma, tü mmakat amuyuu natuma na wayuukanairü. Na alijunakana antüshi nee sütüma sunülia kaa'ürülaka sotpaa palaaka, sütüma tia münüipaa "suumain kaa'ürülaka". Naa alijunaka españajewali kojutüsü nee napüla tü mmakat süpüla akotchajirawa tü eeka sulu'u suumain na wayuukanairü müinka jain ichii, asalaa shi'iruku mürüt, eeke ein, tü ma'aka sünain siküla XX.

Sunüliaka[anaataa | anaatawaa suurala]

Tü sünüliaka mmakat sulu'u wayuunaiki Süchiimma, Süchii (Río) jee siia Mma (Tierra) kajamüin alatüsu tü süchii Rainkeriia pasanainpünaa sünain.

Saa'u Sukuwaitpaa[anaataa | anaatawaa suurala]

Napülapüna na alijunakana[anaataa | anaatawaa suurala]

Napülapüna nantüin na alijunakana Süchiimmamüin otta sünain süpüshua'a wajiiraka, suumainsü na waneeirü kusina müinka jain na Guanebucanes, a'yata'apüshü sümaa orooko, caquetios, makuiras, anates, cuanaos jee siia na eneales. Alüsaa joolü müin yaa, tü mmakat Süchiimma suumainsü joo napüshua'a eeke ein, müinka na wayuukanairü maimashi joo sulu'u alijunapiapa'a (sunüiki wayuukalirü sünaijeejatü arawak), eesü na waneeirü pejeka sünain uucho'u Santa Marta müinka na wiwa, damana nanüiki, na Kogui, koguian na nüiki, na Ika otta Arawaka, ikan nanüiki, napüshua'ale supüshi tü anüikika Chibcha.

Sukuwa'ipa sükumajaiwa Kolompia[anaataa | anaatawaa suurala]

Saa'u ka'ika 25 mayoulü saa'u juya 1820 süchikejee atkawaka sulu'u laaka palasü (Laguna salada) eere ekeraajünüin tü mmakat Süchiimma nutuma chii Jose Prudencio Padilla. Sünaije siküla XIX Süchiimma yo'otüsu namaa na waneeirü mma wattapüna saa'u aikkawaka, sütüma ein namaana eere antüin tü anüakalirü chejee Inglaterra, Países bajos jee namaa na mmakat shirokoka wüin, namaa Panama siia Nueva York. Tü mmakat süma'anapüsu Magdalena sünainmüin juyaka 1871, juya eere ekerotünuin sulu'u su'umain Kolompia, kamasü müin shia sünainmüin juyaka 1898, eere alüwatanüsu süpüla müinjatü makaa wanee intendencia wajiiraje. Sulu'u juyaka 1911 ashakatsü joo komisariasü otta joo ale'ejüsu sünain intendencia müin shii sünain juyaka 1954. Depattamentasü joo sünain juyaka 1965.

Siküla XX jee siia XXI[anaataa | anaatawaa suurala]

Sulu'u siküla XX na alüwatashika saa'u Kolompia ansülaashi sünainmüin alijunapiapa'a Süchiimma süpüla nakümain nakuwaipa kajamüin joolü ekerotüipa namaa mmakat Kolompia. Sünain juyaaka 1965, Süchiimma shiia eere outkajain sukuwaitpaa süpüshua'a mmakat Wajiira. Eesü sulu'u 307.999 (2020) wayuukanairü jutkatüshi saa'u su'umain wajiiraka müinka na Wiwa, Kogui, Ika jee na mütsiiakanainü otta na criollos. Na'ajüin na atijaashika saa'u tü alijunapiapa'aka eesü süpüla kojütuin ma'in jee amiojain sukuwaitpaa sütüma kamalain namüin na alijunaka antaka wattaje sütüma sotpain palaaka.

Sunüliairü mmakat[anaataa | anaatawaa suurala]

Süchiimma sotpaasü palaaka Caribe. Tü sümioushe mmakat shia 3.120 km², eere ein pinchi pasanain sünain (10 komuna sulu'u), 16 korejimenta jee 8 resguardos (7 süpülasü wayuukanairü jee 1 süpüla na chejeeka Sierra Nueva Santa Marta'jeewai müinka na Kogui, Wiwa jee Ika). Wattasü suliia Bogotá sünainje 1.121 km palaaje saa'u, eesü ajüitüin wanee katünasüka chaamüin, wanee 1 hora sümaa 15 minuta saa'u. Siia 260 km suliia Barranquilla kemionluu

Süchiimma eesü eere outkajain süpüshua'a pasanain sünain jee siia 16 korejimenta sulu'u Camarones, Trigreras, Choles, Matitas, Arroyo, Arena, Galán, Barbacoas, Tomarrazón, Juan y Medio, Las Palmas, Cerrillo, Cotoprix, Monguí, Villa Martín (Machobayo), Moreneros jee siia El Abras.

Komunas joo tü saütpaaka jia: Centro Histórico Nuevo Centro Coquivacoa Cooperativo Aeropuerto Almirante Padilla Nuestra señora de los remedios Boca grande Laguna Salada y el patrón Ranchería El dividivi

Sukua'ippa Mmakat[anaataa | anaatawaa suurala]

Süchii Rainkeriia

Süchiimma pasanainsü sünain wajiira, sotpa'a palaakat; miyo'u seeruluin, alü'ülaasü süchiirua Ichipki. Tü mmakat taletatshiisü je jasaishiisü pejeepüna sünain palaakat. Eesü uuchi ma'aka saa'in Makuira, shia shi'ipa Sierra Nevada. Saa'u uuchikat ka'üliawaisü tü juyakat, otta pejeepünaa sünain Rainkeriia wüittüsü tü mmapa'akat sükaa eein wuinkat. Sa'atou palaakat jasaisü sütüma palaain wuinkat.

Tü alijunapiapa'aka Süchiimma eesü sünain 491.383 ha sümioushe mmakat, alüsaa joo eesü 133.980 ha sumüinsu resguardo, 134.444 süpülasü tü anaajaka sukuwaitpaa Sierra Nevada Santa Marta jee siia joo 4.784 süpüla na wuchiikana Flamencos Rosados.

Mmakat pejekat sünain[anaataa | anaatawaa suurala]

Palaajee sünain eesü tü Palaakat Caribe, wüinpejee sünain eesü tü süchikat Rainkeriia, otta tü pueulokalüirua Manaure jee Maiko'u, uuchejee sünain eesü tü puelokalüirua Hato Nuevo, Barrancas, Distracción, otta San Juan del Cesar, jee wopujee sünain eesü tü pueulokat Dibulla je tü Palaakat Caribe.

Ayatawaka sulu'u Süchiimma[anaataa | anaatawaa suurala]

Wayuu aikashi susu sotpaa palaaka

Tü ayatawaka sulu'u mmakat Süchiimma shia eewa amaana mürüt müinka saa'in paa, ka'ulaa, aneerü; otta joo aloojo jimaa eeke ein. Eesü ayutnü sulü'üje wunu müinka jain caoba, cedro, dividivi, mangle. Jaashin na ayaawajashika 2005, tü eeka sulu'u Süchiimma shia tü aikawaka (52%) amioüjaaka sütüma eein joo SAO jee Aikapüleeka Süchiimma jee siia müin joo na aikashikana Viva naamüin na Éxito münaka, sütüma tü makaa entüsüiru wayuu wattaje, süpüla ayalajawa nemia jee siia na waneeirü ounaapüshikana chaa Maiko'u süpüla ayalaja nemia.

Atalee Emüinre[anaataa | anaatawaa suurala]

kulaalayaawatia[anaataa | anaatawaa suurala]

  1. Proyección Municipios 2005_2020