Jamüche'e

Tü Wikipeetia
planta tipica
Planta de la guajira

Jamüche'e (alijunaiki: cardón, cactus, tuna, opuntia wentiana) süpüshi tü wunu'uliaka Opuntia, yaajewalü ya'yaa mmakat Ameerika, otta müsia eesü antunüin anain chejee Mma Mulo'usu Ameerikajatü chamüinre'e uuchejee sünain Patagonia münakat, eere osotüin napüshua'a wunu'uliakat. Na Europaje'ewaliikana na'lüjüin wunu'uliakat tüü chaamüin palaapüna sünain Mediterraneo amünakat, eere susotüin süka anain mmakat süpüleerua. Ekünüsü tü süchonkalü.

Eesü waneeirua eekai keipüsein, eesü eekai süsa'watüin tü 10 cm sünain yaleetüin shia; ma'aka koo'ojule wane wayuu kapüleesü shiyutnüin aka jamüin aisü ma'i shia.

Tü jamüche'ekat eesü nachukuajee sulu'u tü nakuwaippakat naa wayuu Aztecakana, sükajee eesü nayorolo saa'uje, aka jamüin tü wunu'uliaka tüü nnojotsü ouktamaatüin, aka jamüin josopa shia eesü osotüin wane süchikejee sünainjee suurala.

Jamüche'e, tü jamüche'ekat juchon mma, waima ma'in yaaya wajiira, wunu'ulia wuittüsü waima eipüserü, ishosü juchon kawala'ayuusesü, waima kasa anakaa apüla jia jutuma wayuu, ekünüsü juchon jutuma wuchii otta wayuu, aakannüsü juwala'ayuuse juulia jü'ikaain neimata jutuma, asünüsü jujuyein jüpüla shiiyajaaya wachü'ü nnojoliire washiitüin, müsia aire ma'i jamü a'ajünüsü jiküin mürülü, ma'aka jaa'in jiküin paa'a, anneerü, kaa'aula,otta püliiku.

Jayajaya: süchon jamüche´e, ekunusü je'wapa, pusiasü, ishosü, esü su>ü, kawarayusü

Jamüche'e, süka alijünaiki tuna-Nopal[anaataa | anaatawaa suurala]

Jamüche´e

Es una planta de especie arbustiva con abundantes espinas, posee muchas pelusas y crece en diferentes tamaños de forma grupal; Es de clima cálido mayormente se ve en la alta, media y en la baja Guajira, es una planta muy común en la península de la Guajira colombiana y en la Guajira venezolana, cuyo beneficios son indispensables para los animales domésticos en tiempos de verano porque los originarios dedicados al pastoreo carbonizan las espinas y luego lo utilizan como alimentos para ganados y equinos; además los sabedores de la medicina tradicional de la cultura wayuu lo aplican para curar enfermedades renales cuando se requiera su utilidad, anteriormente en otros acontecimientos muy remoto las frutas de esta planta se preparaban jugos deliciosas en aquella epoca.