Yanama

Yanama (alijunaiki: Trabajo colectivo) Sukua'ipaka wayuu anashaanasü, wainma tü sa'anasianka. Eesüje kojutaa atumawaa, alaüle'era aa'in, ayawataa akua'ipa, anaataa pütchi, akalijirawaa. Naa wayuukana kamalainsü namüin tü kottirawaaka süpüla nakaalijirainjana sünain wainma kasa. Maka sa'in tü ayanamajaaka.^[1]

Tü ayanamajaaka shia tü a'yatawaaka sulu'u kottirawaaka süma akalijirawaa, sünain akumajaa wane luma, kulaalu, apünajaa, akumajaa miichi. Sünain tü ayanamajaaka eesü ajutkajawaa sümaa antirawaa. Antiraashi naa jieyuu otta tooloyuukana. Naa jieyuukana ouujaashi uujolu, ishiruuna atuma süpüla asünaa sünain a'yatawaaka, naa jieyuukana a'lakajaashi eküülü nayaalu naa tooloyuukana, ouktunain'rü annerü neküin, sünainjee eesü ekawaa asijuushi, asaa shira, wainma tü kasa ekiiranaka sünain ayanamajaaka.^[1]

Sünain ayanamajaa, naa wayuukana e'itaaya müshi najapü sünain a'yatawaaka müsia tü natütüinkat, aka jamüin? antirawaain shia sulu'u kottirawaa.^[2]

Sukua'ipa ayanamajaa natuma naa wayuukana

Sünain wanee ayanamajaa acheküsü anainjatüin sukua'ipa tü akumajunajatka. Palajana, eenajünüshi naa wayuukana akaalijushijatkana sünain tü a'yatawaaka, akumajünüsü namüin kasa nakumajüintüin süpüla natüjaain so'u. Wainmeeshi naa tooloyuukana namaa naa jieyuukana. Naa toloyuukana nanaatüin nakua'ipa süpüla kaalapüinjatüin tü akumajünaka. Jamüsüja'a süpüla akumajaa kulaalu, eejeeshi maka sa'in po'looshi tooloyuu.

Eitajünüsü mapan tü a'yatawaaka süpula kaalapuinjatüin shia. Aapaanüsü wattache'echon, süpüla saja'atuintun kaika so'u. Müleeka nnojoluin saja'alajaain piameesüja'a ka'i sünain ayanamajaa. Nayaawatüin tü ka'i na'yataainjatka so'u.

Sünain ayanamajaa eesü eme'erajawaa, talaata, kamaneewa, akalijirawaa, aijirawaa. Tü yanamaka cho'ujaasü shi'innaajünüin sütuma tü tepichika, shi'ire nashatüin weinshi sükajee sukua'ipain wayuu.

Sünainjee tü ayanamajaaka wainma tü kasa natüjaka naa wayuukana, süpüla watta ka'i, shia napütüinjatka napüla naa naikeyuukana. Nnojoluinjatü motuin a'in.

Yanama süpüla anajirawaa

Tü yanamaka aainjünapü'üsü natuma naa wayuukana paala sümaiwajee; tia yanamaka süpülajatü jutkataa sünain wanee a'yatawaa mülo'u eere cho'ujaain akaalijünüin naa shipiajanaka süpüla nashatamaatüin tü na'yataainka. O'ttusu sünainjee tü anajirawaaka nutuma chi wayuu anamia, nia ounejaashikai wayuu sünain tü ni'yataainka, jee müsia naa wayuu antaka sünain ayanamajaa eküshii ne'e sünainjee tü nüyanamajaaka achiirua.

Tü yanamaka shiyaawase sukua'ipa wayuu eepünaale naya, aka jamüin, chi wayuu pansaakai akua'ipa nia chi atüjakai akaalija na'aleewainru jee nüpüshi, sünainjee tia, maka cho'ujaale wane kasa nümüin watta ka'i, otta naainjülee wane yanama, antüshii naa wayuukana nükaalijüinka paala.

Shi'ipajee sukua'ipa

[yanama-1] 1,0 ^1,1 Comunidad Wayuu Jalein realiza una YANAMA para la siembra de Arreglo Silvopastoril

[2] Yanama como práctica cultural que fortalece la memoria dentro de la Comunidad Wayuu

[1]

[2]