Maachon

Abuela sabia de la cultura wayuu

Mujer conocedora de la cultura wayuu

Maachon (aliijunaiki: Abuela) Tü maachon münaka shia tü wayuu jiet laü'laakat süntapa'a jalejee yaa, asakünüsü, antüsü pia maachon münüsü, shia tü oushiika natuma na tepichi süikeyuukana kasakana sünain müshia naa wayuu kojutuka amuin shia. Maachon müshii nachoin naa suchoinkana, müshia naa wayuu kasakana sünain sünainjee shi'iruku. Shia wane laü'laa kalüinjeeshaanasü, aipürat süikeyuu, sunaajain wane kasa napula, kousinapüshi sutuma. Shiaka seemeraapa aikalaasü sünain asichajaa maawüi süpüla shiisuttajüin aainja müsia süi süka, awasajüsü süi eekai so'otojooin sutuma laü'lawaa süpüla sujunain suchukua.

Sujutu tü maachonkalü

Kojutusu ma'in natuma süpüshi, shia tü wayuu laü'laa yootokat namaa süikeeyu shi'rajirün tü e'irukuukat müsia tü nejeetseka numa chi wuchii shiawaseekai shi'rajiirüin süchiki noumainpa'a eere tü amuyuupa'a kalu'ujeenakalü namaiwa. Tü oushiika wane laülaa cho'ujaasu sümüin süpüshi süpüla sunaatuin sukua'ipa tü wayuuwaaka sümaa tü yootooka sulu'u wayuunaiki süpüla süpütaain napüla naa tepichikana watta'a ka'i müsia nekirajüin shi'ipa'aya naa joukana waneepia.

Maachon sünain ekirajaa sulu'u akua'ipa

Tü oushiikat aikalaasü süchoin namaa süikeeyuu süpüla süküjaain sukua'ipa tü anaakat, kojutuinjanain namüin naa laü'laayuukana müshia naa nalaü'layuukana, jülüjainjatü na'in tü kamaneewaakat waneepia, alaüle'erüinjatü na'in süpüla no'unuin sulu'u tü wopu anakat namüin aka alein sukua'ipa wayuu, e'raajünüsü sünainje sujutu shi'iruku tü apüshiikat.

Atamaasü maalia süpüla yootuin namaa süikeyuu, aikalaasü sünain süküjaain süchiki tü sukua'ipaka wayuu sümaiwa, ma'aka sukua'ipa she'in, yonna, tü shimi'iraka wayuu, anaajawaa jiipü, müsia tü alapajaaka; süküjaain süchiki sülapüin, saashin kojutuinjatü tü lapükat süpüla koujenjatüin shia.

Maachon namaa süchoin mushia naa süikeyuukana

Tü maachonkat shi'itaain naya sünain tü naainrainjatüka nepialu'u sünainjee jimo'olu'uin, jima'alin müsia majayütpa naya, yalaiwaa süttuin tü majayütka eiitaanüsü sünain tü sukua'ipainjatüka kasa sainrüinjatuka ma'aka sa'in tü aainjaaka süi suma ei'naa, müsia tü jimo'otkat sünain apoolojookat kepein, o'uujaa, asukaa süma aleinchajaa siki. Tu oushiika sümashii naa sulu'uinkana waneepia eepünale shia.

Shi'itaain naa alaülaakana sünain namain naa tooloyuukana sünain arüleeja mürülü wuna'apümúin. Saashin shia nawashirüinjatuka tia watta'a ka'i. Süsajiruin tü wuinka miirukujee so'u püliikü. Watta'a saali tü pütchi süikaleeraka napüla naa süpüshikana, sülatirüin namüin süchiki tü sukua'ipaka wayuu müsia tü anüikikat sulu'u wayuunaiki süpüla nalatirüinjatüin namüin nachoin sümaa naikeyuu shia apütainjatüka tia napüla.

Shia arütkaka nanainmuin naa sütooloinyuukana su'utna kasachiki eekai alatüin namuin naa apüshiikana.

Maachon sünain outaja süike'eyuu

Tü maachonkalü shia tü wayuu outajaaka sülüin ma'aka ayuulire naya müsia süpülainree süma sousirulee wayuu eekai anaajasün jiipu, tia maachokalü shiyajüin süka wunu'ulia eekai a'lakajuushin, aünüshin müsia tü alu'ujuushikat suulia ayuule müsia wanülüü. o'oojitnushii müleeka süpülainree sutuma oushii.