Juyo'u
Juyo'u (alijunaiki: Arturo, Arcturus, Alfa Bootis) Shia tü apünüinkalü shili'wala warattaka ma'i sulu'upünaa aitu'u pi'upa , nünainjee chi Sirio (α Canis Majoris) jo Canopus (α Carinae); Se trata, por lo tanto, de la estrella más brillante del hemisferio celeste norte. Su constelación es Boötes, «El Boyero». Según el autor Miguel A Jusayú (1977) “Juyóu, Arturo, astro que se mira para calcular cómo va el tiempo de la lluvia. Se traduce “ojo de la lluvia”. Los guajiros relacionan la estación con el nombre de la estrella que deja de verse al atardecer; esta estrella preside las grandes lluvias de octubre”[1].
JUYO'U:[anaataa | anaataa anüliaa]
Nia chii jolotsü shia wushikay tü juya mülousükalü tü ajutukalü sulupüna tü apünüin
sükalü kashi , achiruajatükalü sulu sükalia tü juyakalü.
Juya ajutuushi nupulaapa joyo'u.
Juyo'u nia chii jolotsü isoitakay
süma kamacheraima'i nia saakaje tü shiliwalakalüirua.
aletüjütya natuma naa watushinukanü sumaleiwaya nounirüin sukuaipa tü.
juyakalü suka, jülüjasü naii
chaya aitupuna sukaje tia natijaa oulü joujaijutüin nujutüin juya.
jee süma anaijatülein ott majuinjatüle shia.
anaijatüle juya ajutusü wanapuna süma nupulain juyo'u
müleka nüshakatüle juyo'u jee sulatüle sükalia tü
kashikalü majuinjatü juya aijatü jamü ayawalaasü na'i wayuu jülüjasü na'i o'nowa ere anain juya