A'anaa
A'anaa (alijunaiki: armar chinchorro, proviene de la palabra süi, jama'a = chinchorro, hamaca) tü a'anaaka shia tü aainjaaka süi müsia a'anaa jama'a sutuma wayuu. Süpünala woushinuu sümaiwa süpüla nalatirüinjatüin sümüin nachounyuu süma naikeyuu süpüla watta ka'i. Shia na'anasianjatüka naa majayutnuukana süpüla aainjainjatülüin sulu'u suumain tü süikat o'ulaa sutuma wayuu süpüla atunkaa müsia eemerawaa, aainjünüsü suupuna luma eere jülüjain na'in tü nakuaippaka watta ka'i. Wainmapü'üsü tü sa'aniapalaka müsia tü saainjiapalaka sünain wattain saalin so'u müsia tü sünakat. Tü süikat kekiisü, kayülainsü jee kapanasü. Tü jama'akalü ichesü tü saainjiakalü. Tü wayuukat müsüka sa'in tü walekerü sünain aainjaa süi.[1]
Sukuwa'ipa saainjia süi[anaataa | anaatawaa suurala]
Ashawaletnüsü tü anütpalaaka süpüla sujutnuin tü süikat müsia shiale tü jama'akalü aka waneejatüin tü sujuniakat, süchikijee tia o'ttüshii sünain ojunaa tü süikalü:
Palajana oko'ojunusü tü jiitpaikalü sünain piantuain. Ashawaletnüsü tü anütpalaaka süpüla sujutnuin tü süikalü süka tü jiittapai oko'ojuushikalü. Ojutnüsü sünain waimain sukua'ipa tü sünakalü müsia so'ujana. Kettaapa sünain sha'watuin, atu'utnüsü tü shikiipalaka süpüla sa'atnuin tü süikalü.[1]
Jamalu'ulu sümüin wayuu tü a'anaaka[anaataa | anaatawaa suurala]
Tü a'anaaka jama'a süma aainjaa süi wainmaputsü sujutu namuin naa wayuukana, yalapa naya joyotuin sünain, waima tü jülüjaka na'in ma'aka tü sukuaippaka sünaa tü kasa eekalü sulu'u tü mmapa'aka wajiira, süpüla ne'itaain sünain so'ujanain tü o'ulaakalü. Nekiiru'usu waneepia sukuaippa naainjüin süma na'anuin. Anasü na'in sünain tü aainjaaka, eesü nama'ana tü a'anaaka, tü akaaliji'rawaaka müsia nnojoluin tü mojuuka a'in nama'ana. Sünain tü a'anaaka nojutuin na'in suulia tü kasa mojusu eekai alatüin namuin.
Sukuaippa tü a'anaaka[anaataa | anaatawaa suurala]
Waimaputsü sukuaippa saainjia tü süikalu. Eesü tü kayülainsüka, shia tü palajatka sukua'ipa saainjia süi. Tü piito'uyaa münaka shia tü wattaawakaa asa'a, waima so'u sutuma tü süsa'akat. Tü kolompianaayaakat shia tü wane'ewaikalü saapaaya süsa'a, kaalapüsü ma'in saainjia. Eesü süpüla waneeshian müsia piamalee tü shiyülainka tü süikalu. Tü patu'uwasükat shia tü piantuaka ajunia süpüla sukumajünuin sukuaippa süpüla sututnüin, ayutnusu sünaa shi'ipa'aya tü atuliaka. Waima sukuaippa sünaa tü a'anuushika nayu'uluin sünainjee sukua'ipa tü kasa sukorolaka wayuu.[1]
Sükalia saainjia wanee süi[anaataa | anaatawaa suurala]
Sükalia wane süi sünain saaijünüin eesü ma'aka piama sünainmuin aipirua kashi, müleka shi'yataanün sünain waneepia sutuma tü aainjütka süi süma tü a'anütka jama'a. Tü süi patua'sükat eesü alatüin sükalia ma'aka akaratshi kashi sünainmuin wanee juya süka atuluushin shia.[1]