Achiawaa
Achiawaa (alijunaiki: Aconsejar, exhortar) tü achiawaaka sukua'ipa wayuu laülaayuu süpüla anaatiraa pütchi eere kasa alatüin sümüin tü apüshiikat sulu'u suumain; süpüla tia eesu tü achiawaaka müinka mojulaale wane apüshii eekai achonluin ma'aka sa'in alünyuu müsia asiipü achiaanüshii suulia tü mojujirawaaka sünainje wane kasachiki, eesü achiawaa natuma naa wayuu laülaayukana.[1][2]
Naa laülaayuukana antüshii sünain a'ikale'era akua'ipa süka yootirawaa su'upala tü apüshiikalü, eere nashajanüin namaa süpüla nu'ulain suulia wanee akua'ipa eekai mojuin, achiaanüshii suulia tü kasa mojusukalü maka sa'in wane a'luwajaa, atkawaa, kaainjalaa müsia eere wane pasiruawaa sünainje tia; eesü tü aikalawaakalü süpüla tü achiawaa münakat sutuma wayuu. Eere wane kasachiki mülo'u achajaanüshi wane pütchipü'üi süpüla nünaatüin tü sukua'ipaka, eesü yootirawaa süma tü apüshiikat süpüla eeinjatüin wane anaata pütchi süpüla nnojoluinjatüin eein tü o'uktirawaakalü sünainje tü kasachikat. Eesü tü mannaaka süpüla eein walawaa süpüla anaatiraa sukua'ipa saainjala tü apüshiikat. Achuntunusu watta saali kakuuna müsia mürülü süpüla eein tü anajirawaakalü.[1]
Tü wayuu jietkat sünain tü achiawaaka[anaataa | anaatawaa suurala]
Tü wayuu jietkalü aikalaasü namaa süchoinyuu müsia namaa süikeeyuu, achijiraasü maalia süpüla yooto, shi'itaain pütchi analu'ulu namuin süpüla naikale'erüin nekii süpüla jülüjain naa'in tü anaaka waneepia, tü jietkalü kojutusu namüin naa apüshiikana aaka shian aikalaain namaa sütooloinyuu süpüla achiawaa suulia atkawaa sünainje naainjala naa achonyuukana namaa naa aikeyuukana. Shia anaa süpütüinjatüka namüin süpüla watta ka'i, aikalainjana naya namaa nachoin süpüla natüjainjatüin nakua'ipa sülatapa wane kasa namüin sünainje saainjala nachoin.[1]
Wane wayuu jierü achiaasü weinshi naa süchonyuukana jee müsia süikeyuu, aka jamüin, süchonyuu shi'rukuu, achiaasü süpüla nnojoluin kasain alatüin namüin otta shi'ire kekiin naya watta ka'i yüütapa shiakalü. Wane wayuu jierü shia a'yalajaka saa'u süchonyuu, shia achujetka süchonyuu tepichiiwa naya, shia alinjatüka amüin maka sülatülee wane kasachiki namüin.
Sukua'ipa tü achiawaaka[anaataa | anaatawaa suurala]
Tü achiawaaka wainmapü'üsü, eesü tü sünainjeejatüka süshaitala tepiichi, achiajaanüshi suulia atkawaa namaa nawalayuu, eesü tü sünainjejatükalü sutkaala wayuu sulu'u woumain sünainje alirajaa sünain kasa eekai a'luwajuushin, süpüla tia aikalaashi naa laülayuukana süpüla nanaatüin sukua'ipa suulia wattain saali sukua'ipa atumaa. Eesü tü achiawaaka sünainje ei'rukuu sutuma saainjala tü apüshiika müleka eere wane ouktirawaa ei'taanushi chi pütchipü'ükai süpüla nünaatüin sukua'ipa suulia eein ouktaa sünainje. Süka tü achiajirawaaka eesü walawaa so'u watta saali juya süpüla eein wane anajiirawaa süchiküjee saapünüin kakuuna, mürülü müsia nneerü mo'ulu yaa aka shi'raajünüin sainküin mmakat wajiira.[1]
Sujutu sünüiki laülaayuu[anaataa | anaatawaa suurala]
Tü pütchika namüin naa laülaayuukana kojutushantasü ma'in süka naikalaain paala sünain yooto süchiki wane anaa sümüin tü apüshiikat süpüla saapapa sünüiki koujeinjetü süpüla anain sukua'ipa tü anajirawaaka.
Wane laülaa süpüla nüikalaain sünain wanee anaatawa pütchi, yootushii palajana süchiki sujutu wane kasa otta aashajaashi süchiki sukua'ipa wayuu, shi'ire naapajüin naa jütkatüshiikana na'ato'u. Sünain wane yootirawaa nnojotsü oo'ulaanüin tepichi sünain aapajawaa, naa atkaashikana nnojoishi pejeewain suulia o'ttuin sünain aülüjirawaa süchukua'a. Naa laülaayuukana naya aashajaaka shi'ire nanaatüin sukua'ipaka. Mapan, keraapa tü yootirawaaka, naya o'unushi nepialu'umüin otta aikalaashi namaa naa kanainjeekalü tü yootirawaa, sünain tia, chi laülaakai achiaashi saa'u.[1]